Rutte: 'Ik heb niet gelogen over Omtzigt, maar me dat verkeerd herinnerd'

De fracties van de coalitiepartijen zijn in de nacht van donderdag op vrijdag in beraad gegaan, vermoedelijk ook over de toekomst van het kabinet.

Het kabinet is al afgetreden, maar de vraag is of VVD-leider Mark Rutte ook als demissionair premier verder kan. Een mogelijk vertrek van Rutte, die zwaar onder vuur ligt van de Kamer, maakt de toch al ingewikkelde formatie nog lastiger.

In de tweede termijn van het debat, dat nog moet beginnen, zal PVV-leider Geert Wilders een motie van wantrouwen indienen tegen Rutte om zijn “leugens” over zijn gesprek met de verkenners.

Tegen zijn eerdere bewering in, blijkt dat Rutte toch heeft gesproken over CDA’er Pieter Omtzigt. Een aantal partijen heeft al te kennen gegeven de motie te gaan steunen.

De afgeslankte CDA-fractie sloot zich op in een kleine vergaderzaal, waarbuiten een groep journalisten wacht. D66 zit achter de plenaire zaal en de ChristenUnie voert overleg in het restaurant voor Kamerleden.

Rutte: geen herinnering, maar ook niet gelogen

Rutte herinnerde zich niet dat hij het in zijn gesprek met de voormalige verkenners over Omtzigt had gehad. "Ik heb niet gelogen", zei hij donderdag in de Tweede Kamer.

Rutte zei vorige week juist dat hij in zijn gesprek met de verkenners niet over Omtzigt sprak.

Donderdag werden op verzoek van de Tweede Kamer de gespreksverslagen met de voormalige verkenners Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66) vrijgegeven. Daaruit blijkt dat Rutte heeft geopperd om Omtzigt een ministerspost aan te bieden.

"Uit het verslag blijkt dat het wel over hem is gegaan. Dat roept terecht veel vragen op. Ik heb me dat achteraf verkeerd herinnerd, en betreur dat ten zeerste", aldus Rutte.

Lees meer: Rutte zei tegen de verkenners: ‘Je moet wat met Omtzigt: minister maken’

Rutte noemt de ontstane situatie in verband met de misgelopen verkenning zelf ook "een puinhoop". Hij baalt er stevig van dat hij zich uitspraken over Omtzigt niet meer kan herinneren, zegt hij. "Ik vind het ruk dat ik het me niet herinner."

"Ik heb het niet gehad over functie elders maar wel over Omtzigt in andere context. Het is aan u of u mij gelooft. Waarom zou ik? Ik heb nooit nooit nooit de intentie gehad om Omtzigt weg te werken. Een ministerschap is toch anders dan "functie elders"? Het is niet zo dat we hem wilden wegpromoveren. Ik heb zeer intensief met hem gewerkt, vaak tegenover elkaar, elkaar ook vaak weer gevonden. Hij is een uitstekend Kamerlid", zegt Rutte.

Oppositie ziedend over verdediging van Rutte

Zijn verklaring kwam Rutte op hoongelach uit de Tweede Kamer te staan, maar de premier hield er aan vast.

"Ik weet werkelijk niet wat ik hoor", zei SP-leider Lilian Marijnissen. "Ik heb de afgelopen uren gedacht: welke verdediging zal hij brengen? Maar dat hij geen herinneringen heeft en naar eer en geweten heeft gehandeld, had ik niet kunnen bedenken. Hoe ziet hij zelf nog dat hij geloofwaardig verder kan?"

Lees ook: Rutte hoorde ‘via via’ eerder dat hij Omtzigt toch had genoemd, maar wil zijn bron niet prijsgeven

PvdA-voorvrouw Lilianne Ploumen noemde de verdediging "ontluisterend", en volgens PVV-boegbeeld Geert Wilders "weet heel Nederland dat Rutte het woord 'waarheid' niet eens kan spellen".

Verschillende partijen willen dat Rutte opstapt als premier. In het debat zal al snel worden gestemd over een motie van wantrouwen tegen de premier, ingediend door Wilders. "Hoe kan de minister-president nog geloofwaardig door?" vragen ook Marijnissen en Ploumen zich af.

Volgens Jesse Klaver gebruikte Rutte een bekende strategie, waarin Rutte over zijn herinnering begint. "Rutte zegt 'I’m not a crook' en dan weten we wat dat betekent", zei de GroenLinks-leider in verwijzing naar de Amerikaanse president Richard Nixon.

Rutte zei in het debat steeds opnieuw: "Ik heb niet gelogen". Klaver gaf de demissionair premier een "bescheiden advies: wees eerlijk".

Kaag ziet 'patroon van vergeetachtigheid' bij Rutte

D66-leider Sigrid Kaag bespeurt "een patroon van vergeetachtigheid" bij Rutte. Zij wil van hem weten hoe hij denkt de schade denkt te repareren die ontstaan is door de chaos in de formatieverkenning, en hoe hij denkt het geschonden vertrouwen te herstellen.

Lees ook: 4 eerdere momenten dat Mark Rutte zich dingen niet meer kon herinneren de afgelopen jaren

Na uren debat kon Kaag nog niet zeggen of ze Rutte op zijn woord kan vertrouwen. "Dat is een heel moeilijke vraag", zei ze tegen Caroline van der Plas van de BoerBurgerBeweging (BBB).

Kaag wil Rutte alsnog de kans geven om zijn blazoen te zuiveren. "Ik verwacht dat de heer Rutte in tweede termijn daar meer fundamentele richting in kan geven, ook hoe met het geschaad vertrouwen kan worden omgegaan. Of ik denk dat iemand waarheid heeft gesproken of niet: ik kan niet in de ziel van anderen kijken."

Ze wil dat een nieuwe verkenner wordt aangesteld met "gezag en voldoende afstand tot de politiek". Alleen zo kan het publiek volgens haar weer vertrouwen krijgen in "deugdelijke processen" om na verkiezingen tot een nieuwe regeringscoalitie te komen. Daarmee wil Kaag dus af van de huidige verkenners, partijgenoot Wouter Koolmees en VVD'er Tamara van Ark.

Hoekstra vol ongeloof over verklaring Rutte

CDA-voorman Wopke Hoekstra snapt niet hoe premier Rutte zich niet kan herinneren dat hij het over Omtzigt heeft gehad met de voormalige verkenners.

"We zijn nu twee weken bezig en wat een totale rotzooi is het geworden", vatte Hoekstra de gang van zaken samen. "Binnen die rotzooi hebben we de discussie al een week wie wat gezegd heeft."

De CDA-voorman kan zich nog voorstellen dat je "trivialiteiten vergeet, dat begrijpt elke televisiekijker. Maar niet de hoofdlijn: die kon ik teruglezen in het verslag. Hoe kan hij dit niet reproduceren?"

Hoekstra eist ook excuses van oud-verkenners Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66). "Er moet antwoord en excuses komen. Aan Omtzigt, de Kamer, en het CDA", zei Hoekstra aan het eind van de middag in een felle bijdrage.

"Het is mijn overtuiging dat de meeste mensen verwachten van ons dat we het goed regelen in Den Haag", begon Hoekstra zijn betoog op hoge toon. "Nu zijn we twee weken verder. En we staan voor aap, totaal maar dan ook totaal voor aap! Hoe kan het dat niemand zich herinnert wat er besproken is?" vraagt Hoekstra zich af.

Ollongren biedt geëmotioneerd excuses aan

Oud-verkenner Kajsa Ollongren bood donderdagavond met tranen in haar ogen haar "welgemeende excuses" aan voor de chaos die is ontstaan in de verkenning.

Zij legde uit hoe ze na het ontvangen van haar positieve coronatest spullen "letterlijk bij elkaar griste". "Ik had niet overhaast moeten handelen. Ik oordeel daar zelf niet mild over", zei Ollongren, die namens D66 ook minister is.

Ze bood nog eens haar excuses aan aan de Tweede Kamer, het CDA en specifiek aan Omtzigt.

De oud-verkenner vertelde dat ze "heel erg" schrok van de onverwachte positieve coronatest. Ze heeft ook een auto-immuunziekte.

'Functie elders' voor Pieter Omtzigt

CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt staat bekend als een luis in de pels. Niet alleen toen zijn partij van 2012 tot 2017 in de oppositiebankjes zat, maar ook de afgelopen jaren toen het CDA meeregeerde, was hij vaak bijzonder kritisch op het kabinetsbeleid.

Lees meer: Waarom CDA’er Pieter Omtzigt wordt gezien als een ‘lastpak’

In een document dat Jorritsma en Ollongren opstelden ter voorbereiding op een tweede gesprek met Rutte en Kaag, stond achter de naam van Omtzigt “functie elders”. Die notitie kwam op straat te liggen doordat Ollongren hem duidelijk zichtbaar onder haar arm droeg, toen zij op het Binnenhof gefotografeerd werd door een ANP-fotograaf.

Volgens Jorritsma en Ollongren is de aantekening 'functie elders' niet door hen gemaakt, maar door de ambtelijke staf, zeiden ex-verkenners donderdagavond in het debat.

Lees meer over de Tweede Kamerverkiezingen:

• 8 dingen die je wilt weten over Sigrid Kaag van D66, de grote winnaar van de verkiezingen
• Dit moet je weten over 4 nieuwkomers in de Tweede Kamer: Joost Eerdmans (JA21), Laurens Dassen (Volt), Caroline van der Plas (BBB) en Sylvana Simons (Bij1)
• VVD komt uit op 34 zetels en D66 toch op 24, volgens definitieve prognose van de verkiezingen